Midden-Oosten, een gevaarlijk labyrint*

Wij kennen T.E. Lawrence als een van de meest iconische figuren uit het begin van de 20ste eeuw. Zijn leven is het onderwerp geweest van films, biografieën, verschillende toneelstukken en ontelbare artikelen, monografieën en proefschriften. Zijn eigen oorlogsherinneringen, Seven Pillars of Wisdom, worden bijna een eeuw na de eerste publicatie nog altijd gelezen. Het boek en de film vormen de rode draad van deze cursus. Generaal Edmund Allenby, de Britse opperbevelhebber in het Midden-Oosten tijdens de Eerste Wereldoorlog zei over hem: ‘Er is geen andere man die ik ken, die had kunnen bereiken wat Lawrence deed.’

Inhoud van de cursus:

1. De opkomst en ondergang van het Ottomaanse Rijk
   Het huidige Midden-Oosten is een ingewikkelde constellatie van volken en staten die elkaars grenzen of bestaansrecht betwisten. De verschillende groepen grijpen hierbij regelmatig naar de wapens, wat al geleid heeft tot een aantal bloedige oorlogen en burgeroorlogen. Het ziet er niet naar uit dat aan deze situatie snel een eind zal komen. Omdat duurzame oplossingen uitblijven, dringt zich soms het gevoel op dat ‘het altijd zo geweest is en altijd wel zo zal blijven’. In dit eerste college zullen we zien dat het is niet altijd zo geweest.2. Franse- en Britse overheersing
   In de loop van de 19e eeuw kwam het Midden-Oosten steeds meer onder de invloed van koloniserende West-Europese landen te staan. Na de verovering van Egypte door Napoleon, brokkelde de invloed van het Ottomaanse Rijk als snel af. In 1914 koos het Ottomaanse Rijk de zijde van de Duitsers, een historische vergissing zoals later zou blijken.

3. Over conservatieven, radicalen en fundamentalisten

Al sinds jaar en dag zweren de Egyptenaren trouw aan één persoon, of die nu farao of president heet. Vanuit dat idee maakte filmmaakster Jihan El-Tahri een indrukwekkende serie van drie docu-films over de ‘moderne farao’s’: Gamal Abdel Nasser, Anwar Sadat en Hosni Mubarak. Nassers (radicalen) harde onderdrukking van de Moslimbroederschap verbindt ze met de latere opkomst van islamitische terreurgroepen (fundamentalisten). Sadat probeerde van Egypte een moderne, kapitalistische maatschappij te maken. En Mubarak werd afgerekend op de corruptie en zelfverrijking en het brute geweld van de politie.

4. De Arabische wereld als speelbal van het Westen
   Sinds olie de brandstof is geworden van de wereldwijde economie hebben met name Westerse landen er alles aangedaan hun invloed in het Midden-Oosten nog verder te vergroten. Daarbij steunden zij regimes in deze broeierige regio. Twee golfoorlogen hebben het geopolitieke landschap ingrijpend veranderd. Met als gevolg dat er sinds 2013 enorme stromenvluchtelingen opgang zijn gekomen. Zou dat anders zijn geweest als Lawrence zijn plannen met het Midden-Oosten ten uitvoer had kunnen brengen?

*Deze cursus wordt ook aangeboden door de Volksuniversiteit Amsterdam.

Andalusië, bron van Verlichting*

Andalusië zou gedurende bijna acht eeuwen het beste van moslims, joden en christenen verenigen. Het betekende het begin van wereldse poëzie, van een adembenemende bouwkunst, van inspirerende literatuur en van grensverleggende wetenschap en filosofie. De invloed op de rest van middeleeuws Europa was aanzienlijk. Een boeiende reis door de geschiedenis, in vier colleges.

College 1: Arabisch geduld
Het is een veel gehoord geluid, zeker na weer een terroristische aanslag van IS: ´Wanneer vindt er in de islam nu eens een Verlichting plaats?´ Het antwoord is: die is er al geweest.

College 2: Het ontstaan van de filosofie
De basis van veel filosofie is de wiskunde. Waarom de wiskunde? De eerste grote filosofen waren vooral wetenschappers, Homines Universalis. En dat bracht hen al vrij snel in conflict met de heersende religies. Wetenschap stelt vragen die voor gelovigen lastig zijn.

College 3: Godsdienst en Verlichting
In de Middeleeuwen ontstaan de eerste universiteiten in Europa. En krijgt het verlichte denken meer en meer z’n greep op de christelijke kerk, met Thomas van Aquino als voorzichtige pleitbezorger.

College 4: Verlichting in de islam?
Het gezag van heilige boeken als Bijbel en Koran kunnen leiden tot verstarring en conservatisme. Tijdens de Reformatie binnen het christendom ontdekten met name de protestanten dat iedereen de bijbel kan uitleggen. Dat inzicht en de toepassing ervan leidden tot bloedige oorlogen. Openheid en verlichting kunnen een gesloten nationalisme oproepen.

*Deze cursus wordt ook aangeboden door de Volksuniversiteit Amsterdam.

Gnostiek in het klooster (weekend)

‘Gnosis’ betekent bovenzinnelijk inzicht en dat is van alle tijden en alle religies. ‘Gnostiek’ is echter een specifieke uitkomst daarvan. De weg van de gnosis kan tot vele soorten van inzicht leiden die historisch en cultureel gebonden zijn.

Gnosis is het Oudgriekse woord voor ‘kennis’. Of ‘kennis van het hart’, zoals gnostiekkenner Gilles Quispel het altijd benoemde. Gnosis is de kern in de religieuze overtuiging van een aantal religies die zich in de eerste eeuwen na Chr. ontwikkelden.

Onder de Nag Hammadi geschriften, zoals die in 1946 in zuid Egypte zijn gevonden, bevinden zich evangelieteksten en hermetische geschriften. Dat is Griekse gnosis. De zuiver gnostieke geschriften in deze geschriften zijn christelijke geschriften.

Programma

Vrijdagmiddag
We kunnen vanaf 14:00 uur terecht in het klooster. Ik veracht jullie uiterlijk om 17:00 uur in het klooster.

Voor de cursus kunnen we het gehele weekend gebruikmaken van een schitterende cursusruimte in het gastenverblijf van het klooster.

17.45 uur – Vespers. We zijn deze dagen van harte uitgenodigd tot deelname aan alle gebedsvieringen.

Vrijdagavond start de cursus met een korte inleiding op het programma. Waarna we ons op een creatieve wijze gaan bezighouden met een aantal sprookjes en religieuze verhalen.

Zaterdag
06.30 uur – Lauden

Zaterdagmorgen duiken we pas echt in de gnostiek en de Gnosis. We starten met de geschiedenis van de gnostiek. Waarna we ons richten het verbod op de kennis van God en kwaad. In de gnostiek leidde dit uiteindelijk tot een breuk met het Oude Testament. Ook de Griekse filosofie heeft z’n sporen nagelaten in de vorming van de gnostiek. Met name Plato heeft een (dubieuze) rol gespeeld. En natuurlijk mag het gedachtengoed van de oude Egyptenaren niet ontbreken in onze eerste verkenning. We sluiten de ochtend af met een exposé over morele vrijheid en morele slavernij.

11.30 uur – Eucharistieviering

Zaterdagmiddag staat geheel in het teken van het thema zonde en schuld, leven, dood en opstanding. We lezen een aantal teksten uit het evangelie van Thomas. Maar ook een aantal middeleeuwse en latere mystici laten we aan het woord komen. En vragen we ons af wat de betekenis van de gnostiek is geweest voor latere – ook 20^steeeuwse – mystici. En wat heeft het ons nu nog te zeggen?

Ergens in de middag lassen we tijd en ruimte in voor een wandeling in de omgeving of een bezoek aan de prachtige boekwinkel van het klooster.

17.45 uur – Vespers

Zaterdagavond heb ik voor jullie een mooie en zeker spirituele filmuitgekozen. Maar ik houd mijn keuze nog even geheim…

Zondag
07.00 uur – Lauden

Zondagmorgen nemen we deel aan de Eucharistie (niet verplicht). Na de koffie maken we een uitstapje naar Hindoeïsme en Boeddhisme.

11.00 uur – Eucharistieviering. Eerste zondag van de veertigdagentijd.

Zondagmiddag na de middagmaaltijd komen we nog een keer bij elkaar om ons te buigen over het onderwerp ‘spirituele groei’. We laten Thomas weer spreken. Nu over handelen en niet-handelen en de oordelende blik. Tenslotte zoeken we naar de verbinding met het Ware en de Gnostiek als spiritueel pad. Waarna we, na een heerlijk kopje thee, geheel verlicht huiswaarts gaan.

Abdij Koningshoeven
De Abdij Koninghoeven, het cisterciënzer klooster in Berkel-Enschot ligt aan de rand van de prachtige Oisterwijkse Vennen. Een stukje historisch Brabants landschap waar de natuur de kans krijgt zich te ontwikkelen.
In de Abdij Koninghoeven wonen, werken en leven 21 trappistenmonniken. Het klooster is een huis van gebed, maar ook van arbeid. De Abdij Koningshoeven is een enorm complex bestaande uit een bierbrouwerij, een bierproeverij, een kloosterwinkel en het grote complex van het klooster met de gigantische abdijkerk.
Het kloostercomplex met abdijkerk dateren uit 1881 en maken een imposante indruk, het interieur van abdijkerk is vrij sober, maar zeker een kijkje waard, in een zijruimte van de kerk is een kleine tentoonstelling van prachtige misgewaden.
Het kloostercomplex en de bierbrouwerij worden omgeven door een fraai park.
Gedurende het weekend hebben we een eigen tot onze beschikking. Je krijgt beschikking over een eenpersoonskamer. Op de gang zijn douches en toiletten.