Te midden van toenemende spanningen en uitgesproken ambities van salafisten (extreem religieuze moslims) doemen vragen op over de al dan niet verborgen agenda’s van de regieuze partijen. En wat dat zou kunnen gaan betekenen voor de ontwikkeling van de politieke toekomst van Egypte.
Gamal al-Banna
Gamal al-Banna is een geleerde die zijn leven heeft gewijd aan het bestuderen van de islamitische renaissance. Volgens hem is het onmogelijk een burgerlijke staat te bouwen op de islam. Daarvoor zijn, volgens Banna, de civiele en religieuze opvattingen te verschillend.
De uitspraken van al-Banna worden fel bekritiseerd in religieuze kringen in Egypte. Zo noemt hij het idee dat er in Egypte alleen een burgerlijke staat kan komen als deze gebaseerd op de godsdienst “een drogreden.” Zijn woorden zijn een openlijke aanval op de Moslim Broederschap, die juist pleit voor een burgerlijke staat op een islamitische basis.
Al-Banna is van mening dat de meeste moslims tegenwoordig salafist zijn. Volgens hem is dat het gevolg van het feit dat de weg naar de ijtihad (het maken van jurisprudentiële beslissingen op basis van interpretatie van bronnen van de islamitische wet), is afgesloten. Maar ook omdat de mensen klakkeloos de salafitische interpretaties van de islam voor waar aannemen.
Banna, de 91-jarige jongere broer van Hassan al-Banna, de oprichter van de Moslim Broederschap en oom van de in het westen niet onbekende Tariq Ramadan, zei dat als de Moslimbroeders willen meeregeren in Egypte ze eerst moeten afzien van hun plannen om het islamitisch recht in te voeren.
Het is vraag wat de redenen zijn achter de recente opleving van de salafistische beweging en hoe gematigde moslims hierop zullen gaan reageren. Volgens al-Bana zijn daar verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Ondanks het feit dat de salafisten aanvankelijk tegen de ‘25 januari revolutie’ waren, proberen ze nu de opstand een succes is gebleken hieruit een slaatje te slaan om hun ambities te realiseren. Al-Bana zou dan ook helemaal niet verbaasd zijn als ze de komende periode een centrale rol gaan spelen op het politieke toneel. Hij verwacht echter dat ze daarin uiteindelijk niet zullen slagen, omdat religieuze bewegingen nu eenmaal niet bedreven zijn in het politieke spel en daarom dus altijd zullen verliezen.
Tijdens het regime van voormalig president Hosni Mubarak hebben de Egyptische autoriteiten de salafisten getolereerd. Enerzijds omdat ze hun ideologie niet echt begrepen. En anderzijds gebruikte het Mubarak regime de salafisten van tijd tot tijd in hun strijd tegen de Moslim Broeders in een poging de steun van de Egyptenaren voor de Broeders te verminderen.
Het salafitisch gedachtegoed dook in de Egyptische samenleving op in 1926 met steun van Saoedi-Arabië, waar het belangrijkste deel van de aanhangers van de salafistische leer wonen. De opkomst werd versneld door het ontbreken van een alternatief voor een rechtswetenschappelijke vernieuwing in de islam.
Sinds de laatste vernieuwingen van de ideologie van de islam, in het midden van de 19e eeuw, hebben zich geen echt nieuwe ontwikkelingen voorgedaan. Dat komt omdat de samenleving over het geheel gezien niet voldoende weerbaar is en daardoor niet in staat is om de salafistische ideologie doeltreffend te bestrijden. Veel segmenten van de samenleving zijn inmiddels beïnvloed door de salafistische ideologie.
Om die vastgelopen islamitische theologie weer uit het slop te trekken zou de interpretatie van de islam en de koran beter up to date gebracht moeten worden. Dat is voor een islamitische samenleving de enige manier om de ‘crisis van religieuze ideologie’ op te lossen.
De Al-Azhar Universiteit, een invloedrijke staatsinstelling zou bij die vernieuwing het voortouw moeten nemen, volgens al-Bana. Al decennia lang heeft Al-Azhar zich verre gehouden van iedere vorm van vernieuwend denken. En heeft zij zich slechts voornamelijk bezig gehouden met het oude religieuze erfgoed. Dit heeft sterk bijgedragen tot het matige niveau van het religieuze discours in Egypte en was het meest in het belang van de salafitische opvatting van de islam.
Al-Banna noemt een burgerlijke staat een “drogreden.” Er kan geen burgerlijke staat bestaan op islamitische basis. Als dit onverhoopt toch gebeurd dan zal het al snel uitdraaien op een religieuze, waarin de religieuze ideologie de maat zal zijn. Wellicht niet naar het Iraanse model waar de geestelijkheid het land regeert. Maar toch.
Als je nu zou toestaan dat de islam de bron van wetgeving wordt dan dreig je volgens al-Banna in een neerwaartse spiraal te recht te komen. Het doel van een burgerlijke staat is universele rechtvaardigheid. Datzelfde zou ook moeten gelden voor de islam, maar dan zonder tussenkomst van een gedetailleerde islamitische wetgeving.
Zowel in Egypte als in de Westerse wereld wordt nu al gevreesd voor een overname van de macht door de Moslim Broeders. Al-Banna verwacht echter niet dat de Moslim Broeders de meerderheid zullen krijgen bij de komende verkiezingen. Hij denkt dat ze tussen de 30-40 procent van de zetels in het nieuwe parlement in de wacht zullen slepen.
Binnen de Moslim Broeders bestaan grote verschillen over de pragmatische doelstellingen, vooral daar waar die doelstellingen in tegenspraak zijn met hun oorspronkelijke ideologie. Zo heeft de Moslim Broederschap bijvoorbeeld aangekondigd om alcoholgebruik te legaliseren in toeristische gebieden, omdat het toerisme een van de belangrijkste bronnen van inkomsten in Egypte is. Maar dat is in tegenspraak met een aantal religieuze teksten. Wil de Moslim Broederschap een machtsfactor gaan vormen, dan zullen zij volgens al-Banna hun aanspraken op het islamitisch recht moeten laten vallen. Dat zal bij een groot deel van de ongeletterde Egyptische bevolking ingaan tegen hun religieuze beleving. En het is nog maar de vraag of ze zo’n omslag op korte termijn kunnen meemaken.
Geen reacties